Yenilenen İstanbul seçimleri, S-400 çıkmazı derken biraz gündemden düşen ekonomik kriz hakkında bilinmesi gerekenleri derleyen bir analiz hazırladım.
Ekonomik kriz gelişmelerine dair, son aylarda yaşanan gelişmeler ve gelen veriler dahilinde bir analiz ve yorum yapmaya çalışalım. Verilerden yola çıkarsak krizin derinleşme seyrinin devam ettiğini, Suriye’den 6-12 aylığına gelip, 7 sene kalan sığınmacı gibi olduğunu görebiliyoruz.
1- Akaryakıt Satışları
Benzin ve motorinin fiyatı dolar kuruna bağlı olarak son bir yılda ciddi şekilde zamlandı. Vatandaş da zamlara karşı önlemini alıyor ve depoyu artık eskisi kadar doldurmuyor. TÜİK, 2019 Nisan ayı perakende satış endeksi verilerine göre; otomotiv yakıtı satışları %11,6 azaldı.
Eskisi gibi benzin tüketmiyoruz
2- Kapanan/Açılan Şirket Sayısı
| Mayıs 2019 | Şirket Türleri | Genel Toplam | |||||
| Anonim | Kollektif | Komandit | Limited | Kooperatif | |||
| Kurulan | Sayı | 934 | 3 | 0 | 5733 | 128 | 6798 |
| Kapanan | Sayı | 211 | 7 | 0 | 660 | 68 | 946 |
| Haziran 2019 | Şirket Türleri | Genel Toplam | |||||
| Anonim | Kollektif | Komandit | Limited | Kooperatif | |||
| Kurulan | Sayı | 630 | 0 | 0 | 3954 | 57 | 4641 |
| Kapanan | Sayı | 146 | 0 | 0 | 571 | 39 | 756 |
Mayıs-Haziran ayı ortalamasına bakarsak şirket açamıyoruz aksine kapatıyoruz.
3- OECD Verileri
OECD Türkiye’nin 2019 yılı GSYİH beklentisini eksi 1.8’den eksi yüzde 2.6’ya düşürdü. Kurum, 2020 yılı beklentisini yüzde 3.2’den yüzde 1.6’ya indirdi.
4- Merkez Bankası Rezervleri Durumu – Mayıs 2019
Resmi Rezerv Varlıkları, bir önceki aya göre yüzde 3,1 artarak 95,6 milyar ABD doları düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde alt kalemler itibarıyla, döviz varlıkları bir önceki aya göre yüzde 4 artarak 73,6 milyar ABD doları olarak kaydedilmiş, altın cinsinden rezerv varlıkları bir önceki aya göre değişmeyerek 20,5 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir.
5- Vatandaşlarımızın Borçları
Vatandaş borcunu ödemekte gittikçe zorlanıyor. BDDK verilerine göre bankaların takipteki alacakları 2019 yılı başında 96,7 milyar iken 17 Mayıs haftası itibariyle %13,8 artarak 110 milyar liraya çıkmış.
6- Açlık Sınırı
Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (TÜRK-İŞ), Haziran ayı açlık ve yoksulluk sınırı araştırmasına göre, dört kişilik ailenin açlık sınırı 2,067 lira, yoksulluk sınırı 6,733 lira, evli olmayan-çocuksuz bir çalışanın “yaşama maliyeti” ise 2,559 lira oldu.
“Gıda harcaması tutarı yılbaşına göre 126 lira ve bir önceki yılın aynı ayına göre 353 lira arttı”
7- Ekonomik Güven Endeksi
Ekonomik güven endeksi Mayıs ayında 77,5 iken, Haziran ayında %7,6 oranında artarak 83,4 oldu. Ekonomik güven endeksindeki artış, tüketici, reel kesim (imalat sanayi), hizmet, perakende ticaret ve inşaat sektörü güven endekslerindeki artışlardan kaynaklandı.
8- AVM Ciroları
AVM ciroları toparlanamazken, ziyaretçi sayıları da düştü.
Her ay düzenli olarak yayınlanan verilere göre ciro endeksi 2019 Nisan döneminde bir önceki yılın aynı ayı ile karşılaştırıldığında ve enflasyondan arındırılmadan incelendiğinde yüzde 14,2 artış kaydederek 281 puana ulaştı.
9- Gelir Dağılımı/Zengin-Fakir Enflasyonu
Ekonomik krizin yol açtığı enflasyon en fazla dar gelirli aileleri etkiledi. Özellikle gıda ve barınma harcamalarındaki yüksek artışlar yoksul enflasyonunu olumsuz etkiledi. Yoksul ile zengin enflasyonu arasındaki fark 21.5 puanı buldu. Yoksulların enflasyonu, zenginlerin enflasyonundan 21.5 puan daha yüksek çıktı.
10- İşsizlik
Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sayısı 2019 yılı Nisan döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre 1 milyon 116 bin kişi artarak 4 milyon 202 bin kişi oldu.
İşsizlik oranı 3,4 puanlık artış ile %13,0 seviyesinde gerçekleşti. Aynı dönemde tarım dışı işsizlik oranı 3,6 puanlık artış ile %15,0 olarak tahmin edildi.
Ne eğitimde, ne de istihdamda olan gençlerimizin oranı %23,4. Genç kadınlarımızda bu oran %31,2. Her 4 gençten en az 1’i işsiz..
İstihdam oranı %46: İstihdam geçen yılın aynı dönemine göre 810 bin kişi azaldı.
İşgücü 2019 yılı Nisan döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre 306 bin kişi artarak 32 milyon 401 bin kişi, iş gücüne katılma oranı ise 0,1 puanlık azalış ile %52,9 olarak gerçekleşti. Aynı dönemler için yapılan kıyaslamalara göre; erkeklerde iş gücüne katılma oranı 0,6 puanlık azalış ile %71,8, kadınlarda ise 0,5 puanlık artışla %34,5 olarak gerçekleşti.
11- Bütçe Açığı
12-Perakende Satış Hacmi
Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış sabit fiyatlarla perakende satış hacmi, mayısta bir önceki aya göre yüzde 0,3 yükseldi.
Mayısta, gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 0,1 azalırken, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 0,5, otomotiv yakıtı satışları yüzde 0,3 artış kaydetti.
Takvim etkilerinden arındırılmış sabit fiyatlarla perakende satış hacmi mayısta geçen yılın aynı ayına göre yüzde 3,7 azaldı. Bu dönemde gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 3, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 2,3, otomotiv yakıtı satışları yüzde 7,8 düştü.
13- Sanayi Üretimi
Sanayi üretimi bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 1,3 azalırken, bir önceki aya göre yüzde 1.3 arttı.
2019 yılı Mayıs ayında madencilik ve taşocakçılığı sektörü endeksi bir önceki aya göre yüzde 5,2, imalat sanayi sektörü endeksi yüzde 1 ve elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksi yüzde 2,9 arttı.
14- İnşaat Sektörü
İnşaat maliyet endeksi (İME), 2019 yılı Mayıs ayında bir önceki aya göre %1,69, bir önceki yılın aynı ayına göre %24,86 arttı. Bir önceki aya göre malzeme endeksi %2,18, işçilik endeksi %0,59 arttı. Ayrıca bir önceki yılın aynı ayına göre malzeme endeksi %24,30, işçilik endeksi %26,17 arttı.
Türkiye genelinde konut satışları 2019 Mayıs ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %31,3 oranında azalarak 82 252 oldu. Konut satışlarında, İstanbul 15 895 konut satışıyla 1. olurken 4 konut satışıyla Ardahan son sırada yer aldı.
15- Otomotiv ve Traktör Satışları
Otomobil Pazarı %49, Hafif Ticari Araç Pazarı %53 Azaldı.
Türkiye otomobil ve hafif ticari araç toplam pazarı bu yılın ilk yarısında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 44,7 azalarak 195 bin 144 oldu. 2018 yılının 6 ayında toplam pazarda 353 bin 348 adet satış yapılmıştı.
Otomobil satışları ise 2019’un ilk 6 ayında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 43,31 azalarak 156 bin 378’e geriledi. Geçen yıl aynı dönemde 275 bin 870 otomobil satılmıştı.
Hafif ticari araç pazarı, 2019 yılı Ocak-Mayıs döneminde geçen yıla göre %52,56 azalarak 32.102 adet oldu. 2018 yılı aynı dönemde 67.666 adet satış gerçekleşmişti.
16- BDDK Hamlesi
100 bin doların üzerinde döviz alımına bir gün bekleme kuralı getirdi. Kurala göre döviz almak isteyenler TL karşılığını bir gün önce yatıracak, döviz ilgilinin hesabına ertesi gün geçecek.
17- Haziran Ayı Zamlar ve İndirimler
Yurt içi bir hafta ve daha fazla süreli turlar yüzde 28,14 ile zam şampiyonu oldu. Salatalık yüzde 10,59 ile ikinci sırada yer alırken, sivri biber yüzde 9,91 ile üçüncü oldu.
Haziran ayında fiyatı en fazla artan ürünler sıralaması şöyle oldu; Elma yüzde 9,87, limon yüzde 8,52, patlıcan yüzde 7,18, koyun eti yüzde 6,98, kabak yüzde 6,86, tavuk eti yüzde 5,87, yurt dışı bir hafta ve daha fazla süreli turlar yüzde yüzde 5,73, şehirler arası otobüs ücreti yüzde 4,01, dana eti yüzde 3,62, hazır kahve yüzde 3,44, ampul yüzde 2,63, saç bakım ürünleri yüzde 2,53, parfümler yüzde 2,40, pideler yüzde 1,98, düzeyi belirlenemeyen eğitim programları yüzde 1,97, yastık yüzde 1,96 ve özel lise ücreti yüzde 1,78..
Haziran ayında fiyatı en fazla azalan ürün yüzde 41,93 düşüş gösteren domates olurken, PTT koli gönderme ücreti yüzde 25 ile ikinci sırada yer aldı. Fiyatı en fazla düşen ürünler sıralamasında fiyatı yüzde 10,92 düşen patates de üçüncü oldu.
Haziran ayında fiyatı en fazla düşen ürünler de şöyle sıralandı; taze fasulye yüzde 8,34, yumurta yüzde 8,30, kadın ceketi yüzde 7,11, muz yüzde 5,34, erkek eşofmanı yüzde 4,34, cep telefonu telefon ekipmanları yüzde 4,31, kadın gömleği yüzde 3,95, erkek tişörtü yüzde 3,51, kuru kayısı yüzde 2,99, erkek gömleği yüzde 2,94, kadın tişörtü yüzde 2,68, çocuk sweatshirtü yüzde 2,47, çilek yüzde 2,39, etek yüzde 2,37, maden suyu ve sodası yüzde 2,34, mazot yüzde 2,23 ve benzin yüzde yüzde 2,18.
Sonuç
Yerel seçimler yüzünden hükumet çok harcama yaptı ve devlet bankaları kredileri genişletti. Kredi genişlemesi durduğunda inşaat sektörü gibi sektörlerde problemlerin ne kadar büyük olduğu daha da ortaya çıkacaktır.
Çözüm olarak IMF ile anlaşılması düşünülebilir. Böylece reel sektörü reforme ederler ve banka bilançolarını rahatlatabilir. Fakat ABD ile ilgili S-400 füze alımı konusu başta olmak üzere, İran yaptırımları, Kuzey Suriye meselesi, Doğu Akdeniz konusu gibi temel anlaşmazlık noktaları bulunmaktadır. Bu sebepten ötürü bu krizin başlıca sebebi ekonomiyle beraber siyasidir de. Siyasi geleceğin getirecekleri ne olursa olsun, toparlanmadan bahsetmek için birkaç senemiz var gibi görünüyor.
Başarılı bir çalışma olmuş. Tebrikler.
Ne olursa olsun bu ülke IMF defterini kapatmıştır. Bunu bir Türk Milliyetçisi olarak diliyorum temenni ediyorum ki IMF gibi kurumlara muhtaç olmayız. Dinamik , artık eskisinden daha bilgili ve bilinçli piyasalarımız bu sıkıntılı günleri tersine çevirecektir. Yeterki kendimize inanalım .
Sinan hocam, öncelikle çalışmanızdan ötürü tebrik ediyorum.
Bir “Uluslararası Ticaret” öğrencisi olarak durumun ehemmiyetinin farkındayım, önümüzdeki süreçte çekeceğimiz ekonomik sıkıntıların sonrasında umarım ; üretmeyi, israf etmemeyi, Cennet Vatanımızın kıymetini bilmeyi Öğrenebiliriz….
Kalbi Küt küt diye değil, Türk Türk diye atan bir Türk Milliyetçisi olarak hakkımızda hayırlısını diliyorum…
Esenlikler diliyorum.