Eğer müzikle profesyonel olarak ilgilenen bir insan değilseniz, orkestra şefi sizin için elini kolunu sağa sola sallayıp değişik hareketler yapan, kuyruklu smokin giymiş garip bir insandır. Ancak durum tabi ki bu kadar basit değil. Mesela Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nın bir yönetmeliği var. Kimin nerede oturacağı, kaç saat çalışıp, kaç dakika mola verecekleri, provalarda gülüp gülmeyecekleri bile yönetmelikle belirlenmiş durumda.
Orkestra şefi mesleği ne zaman ortaya çıktı?
Orkestraların ilk olarak 17. Yüzyılda ortaya çıktığı ve o zamanlar orkestra şefi diye bir konumun olmadığı söyleniyor. Çünkü kimse krala arkasını dönemeyeceği için orkestrayı yönetecek bir şefin varlığı pek çok gerginlik yaratabilirdi. Yine de orkestra bir şekilde yönetim görevini yürütüyordu.
Herkes notalara bakabiliyorken neden orkestra şefine ihtiyaç var?
Aslında her orkestra üyesinin önünde çalacağı eserin notaları var. Bu açıdan bakınca şef olmasa da onlar kendi kendilerine çalabilir diye düşünebilirsiniz. Ancak asıl iş provalar sırasında yürütülüyor. Orkestranın hangi hızda, hangi tonda çalacağı, hangi enstrümanın ne kadar yüksek tonda çalması gerektiği gibi tüm önemli konuları şef yönetiyor. Her şefin kendine has bir tarzı var. Şef, hem iyi bir yönetici hem de iyi bir dinleyicidir. Orkestrayı yönetirken, aynı zamanda bir dinleyici kulağıyla orkestranın çaldığı melodiyi dinler ve onun hızını, tonunu yönetir. Bu sebeple muhteşem bir müzik kulağına sahiptirler. Orkestra çalarken her enstrümanı ayrı ayrı duyup, bir hata varsa bunu fark edebilirler.
Orkestra şefleri hep erkek midir?
Orkestra şefleri genelde beyaz ve gür saçlı, hafif sinirli bir yüze sahip erkekler olsa da çok başarılı kadın şeflerimiz de var. Ülkemizin ilk kadın orkestra şefi İnci Özdil, genç yaşında büyük başarılara imza atan Nisan Ak, New York Carnegie Hall’da konser veren ilk Türk kadın şef olan Sera Tokay…
Orkestra şefinin elindeki çubuk ne işe yarar?
O çubuğun adı batondur. Şefin baton tutan eli müziğin temposunu yönetir. Şefler elindeki batonla orkestrayı yönetirken, müziğin çoşkusunu da onun vücudunda okuyabilirsiniz. Ancak bazı şefler batonun şiddetini ayarlayamıyor.
- Jean Baptiste Lully isimli orkestra şefi, kendini müziğin çoşkusuna öyle kaptırmış ki, batonu yanlışlıkla ayağına vurmuş ve kangren olarak hayatını kaybetmiştir.
Şefin el hareketleri ne anlama geliyor?
Şefin sol eli, orkestraya duyguyu yansıtan elidir. Eğer şef sol elin işaret parmağını dudaklarına götürüyorsa, bu sesin hafiflemesi gerektiğini gösterir. Hangi saz grubunun devreye gireceğini de yine işaret parmağıyla gösterir.
Sesin artması gereken yerlerde avuç içi yukarı bakacak şekilde, aşağıdan yukarıya doğru, hızlı ya da yavaş olarak hareket ettirir.
Yani orkestra şefleri, mevcut bir eseri yöneterek ona bir ruh katarlar. Müzikte hissettiğimiz hüzün de, coşku da, öfke de onların yönetimiyle ve günler süren provalarla ortaya çıkar.