İşsizlik ekonomik göstergelerin en önemlilerinden biridir. Hatta Merkez Bankalarının Enflasyon ve Büyüme ile beraber kontrol etmeleri gereken diğer unsurdur.* Peki nedir işsizlik? Herhangi bir işte çalışmayan herkes işsiz sayılır mı? Ya da iş arayıp da bulamayan herkes işsiz midir?
Bir kimsenin işsiz sayılması için üç şart gereklidir;
- İş için yeterli olmak
- Çalışmayı istemek
- İş aramak
Bu üç şartı da sağlayan, çalışacak bir işi olmayan herkes işsizdir. Örneğin bir kişi iş için yeterliyse -yani çalışabilir durumdaysa- çalışmak istiyorsa buna karşın iş aramıyorsa işsiz sayılmaz. İşte işsizliğin artması demek iş için yeterli olan, iş arayan ancak iş bulamayan insanların sayısının artması demektir. Peki işsizliğin ‘’0’’ olması iyi bir şey midir?
Burada işsizliğin enflasyon ile ilişkisine bakmamız gerekiyor çünkü işsizlik ile enflasyon arasında bir ilişki var. Bir ülkede ekonomi tam istihdama yaklaşıyorsa –yani işsizlik azalıyorsa- o ülkede iş verenlerin maliyeti artar bu da haliyle fiyatlara yansır. İnsanlar iş buldukları için gelirleri artar ve harcama yaparlar, bu da toplam talebi arttırır, bildiğiniz üzre arz-talep dengesinden bir mala (ya da mallara) talep artarsa o malın fiyatı artar. İşte bu gibi sebeplerden enflasyon artar. Yani aslında işsizliğin sıfıra eşit olmasını pratikte kimse istemez. Peki işsizliğin ideal seviyesini nereden bileceğiz? İşte burada NAIRU devreye giriyor. Non-Accelarating Inflation Rate of Unemployement. Enflasyonu Yükseltmeyen İşsizlik Oranı. Adından da anlaşılacağı üzere bir işsizlik seviyesi var ki orada enflasyon tetiklenmiyor. Bu seviye ülkeden ülkeye farklılık gösterir. Her Merkez Bankası’nın amacı işsizliği bu doğal seviyesinde tutmaktır. Çünkü bu seviyenin altında enflasyon artarken; bu seviyenin üzerindeki her %1’lik artış Gayrı Safi Milli Hasıla’da ciddi düşüşlere sebep olur.
Burada değinmek istediğim bir konu daha var. Malumunuz kriz dönemlerinde işsizlik çok hızlı bir şekilde artar. Bunun sebebini de bu yazıdan anlayabiliriz. Bir örnek ile açıklayacak olursam; Bir ülke düşünün %10 işsizlik var ve bu ülke ekonomik kriz yaşamaya başladı. Bu ülkenin vatandaşı olan Ahmet bey çalıştığı işinde 2 çocuğu ve eşiyle beraber 4 kişilik bir aileyi geçindirecek kadar kazanıyor. Haliyle eşinin ve çocuklarının çalışmaya ihtiyaçları yok. Kriz olduğundan Ahmet beyin patronu işçi çıkarmak zorunda kalıyor ve Ahmet bey de işinden oluyor. Ahmet Bey hemen yeni bir iş aramaya başlıyor. Yani Ahmet bey artık bir ‘’İşsiz’’. Birkaç ay Ahmet bey iş bulamıyor. Birikimleriyle idare ediyor. Daha sonra Ahmet beyin eşi Selma hanım da ev ekonomisine katkıda bulunmak için çalışmaya karar veriyor ve iş aramaya başlıyor. Farkettiyseniz Selma hanım da bir işsiz artık. Ve çocukları da iş aramaya başlarlarsa onlar da işsiz olmuş oluyor. Kriz döneminden önce evde hiç işsiz yokken artık 4 işsiz olmuş oldu. Yani kriz dönemlerinde işsizlik çok ciddi seviyelere çok kısa zamanda ulaşır.
Peki amele pazarı nedir? Türkiye’nin eski kuşağı bu durumu bilir. Fakat benim de dahil olduğum genç nesil bu durumu sadece filmlerde görmüştü. Fakat son 2 ay içerisinde bir amele pazarı bir de büyük bir fabrikaya sabah vakti gelen halk ağzında amele olarak nitelendirilen gündelikçi -niteliksiz işçiler gördüm. Ekonomide işler iyiye gidiyorken bu gibi durumlarla karşılaşmayız. Çünkü istihdam yüksektir. Fakat işler kötüye gitmeye başladığında nitelikli işçiler niteliğinin altında bir işte çalışır. Niteliksiz işçilerin de bir kısmı işinden olur. Malumunuz maaşlar işverenler için yüksek bir maliyet kalemidir. Haliyle işveren daima düşük ücret vereceği işçiler çalıştırmak ister. Yani ucuz iş gücüne daima talep vardır. İşler kötüye gittiğinde işsiz kalan niteliksiz işçiler uzun dönem iş bulamazlarsa artık gününü kurtaracak işlere de razı olur ve ucuz iş gücünün arzını oluşturur. Böylece bir denge kurularak yeni bir pazar oluşur. İşte amele pazarı budur.
*Josep E. Stiglitz – The Roaring Nineties
Konuk Yazar: Şuayip Teymur
Düzenli olarak takip ettiğim 3 ekonomi sayfasından biri gene çok güzel bir yazı.